Еліміздегі жетім сәби саны рекордтық деңгейге жетті

Қазақстандағы балалар үйлеріне келіп түсетін балалар саны рекордтық көрсеткіште артқан. Бұл туралы Qazaq.today хабарлайды.

Сонымен бірге, Қазақстанда балалар үйлерін деинституционализациялау саясаты жалғасуда.

Өткен жылы Қазақстанда балалар үйлеріне қабылданған балалардың саны 8,5%-ға өсті. 2023 жылы 4 жасқа дейінгі шамамен 1,3 мың бала осындай мекемелерге жіберілді. Бұл соңғы бірнеше жылдағы рекордтық көрсеткіш.

Айта кету керек, осындай арнайы мекемелерге жіберілген 546 кішкентай қазақстандық қана жетімдер немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалғандар деп танылды. Қалған балалардың ата-аналары ата-ана құқықтарынан айырылмаған.

Айта кету керек, бұл тек 3-4 жасқа дейін балалар тұратын «сәбилер үйі» деп аталатын мекемелер туралы. Осы жастан асқан балалар басқа мекемелерге – балалар үйлері, интернаттар немесе арнайы медициналық мекемелерге жіберіледі.

Жыл соңындағы балалар үйлерінде тұратын балалар саны туралы деректерге сүйене отырып, тәрбиеленушілердің орташа саны айтарлықтай өзгермегенін байқауға болады.

Ұлттық статистика бюросының «Талдау» ақпараттық-талдау жүйесінің мәліметтері бойынша, 2022 жылы осындай 701 бала болса, өткен жылы 711 бала тіркелген.

Жалпы, ата-ана қамқорлығынсыз қалған әртүрлі жастағы қазақстандық балалар саны соңғы бірнеше жылда 11,8%-ға азайды. 2024 жылдың басында, Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігіне қарасты Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің деректеріне сәйкес, елде 21,4 мың бала ата-ана қамқорлығынсыз қалған.

Ал 2019 жылы олардың саны 24,2 мың болған еді. Сол жылдар аралығында асырап алынған және қамқорлыққа немесе патронатқа алынған балалардың үлесі 81%-дан 82,6%-ға өсті. Мемлекеттік интернат мекемелерінде тұратын балалар саны 4,6 мыңнан 3,8 мыңға дейін азайды.

Қазақстан балалар үйлерін деинституционализациялау саясатын жалғастыруда. Сала министрлігінің мәліметі бойынша, соңғы үш жылда мұндай мекемелер саны 21-ге қысқарды.

Министрліктің басты мақсаты – ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларды қолдаудың негізгі формасы ретінде асырап алу жүйесін енгізу. Барлық балалар үйлерін жауып, әрбір балаға отбасында өсуге мүмкіндік беру көзделуде.

Бұл үшін кәсіби ата-ана моделіне көшу стратегиясы әзірленді – арнайы іріктеуден өтіп, оқытылған адамдарды кәсіби ата-ана ретінде қызметке алу көзделуде.

Мұндай ата-аналарға еңбекақы төленіп, бала күтімі үшін жәрдемақы беріледі. Бұл бағыттағы заң жобасы Мәжіліске бір жылдан астам уақыт бұрын ұсынылған, бірақ әлі мақұлданған жоқ.

Кәсіби патронаттық отбасылар институтын құру ұсынысы халықаралық табысты тәжірибеге негізделген. Көптеген дамыған елдерде мұндай бастамалар бұрыннан енгізіліп, оң нәтиже көрсеткен.

Кейбір елдерде бұл мәселені қалай шешетіні туралы қысқаша тоқталып өтейік.

Қазақстан мен Жапонияның ортақ факторы бар: күншығыс еліндегі балалар үйлері мен панажайларда тәрбиеленушілердің жартысынан көбі – әлеуметтік жетімдер, яғни ата-аналары тірі, бірақ ата-ана құқықтарынан айырылған.

Жапонияда интернаттық мекемелерде тұратын балалар саны 40 мыңнан асады, олардың 60%-ы ата-аналарының қатігездік көрсетуі себепті қамқоршылық органдарының талабымен орналастырылған.

Тағы 30%-ын өздері қамқорлай алмайтындықтан ата-аналары балалар үйлеріне тапсырады. Бұл елде балаларды асырап алу тәжірибесі аса дамымаған: ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалардың тек 15%-ы жаңа отбасыларға қабылданады.

Ерекше дерек ретінде Жапониядағы балалар үйіндегі бір тәрбиешіге тек екі бала тиесілі екенін айтуға болады.

АҚШ-та Қазақстан ұмтылып отырған жүйе жұмыс істейді: ұзақ мерзімге арналған балалар үйлері жоқ. Ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларды жаңа патронаттық отбасы табылғанға дейін уақытша паналайтын орталықтар бар.

Көбінесе олар кәсіби патронаттық отбасылар, АҚШ-та оларды «фостер» отбасылары деп атайды. Халықаралық БАҚ бұл жүйенің кейбір кемшіліктері туралы да жазады: кейде патронаттық ата-аналар баладан бас тарта алады, баланың кәмелетке толғанға дейін бірнеше отбасы ауыстыруы мүмкін.

Балалар үйлеріне ішінара балама ретінде шағын балалар ауылдары қызмет етеді.

Германияда балалар үйлерінің орнына SOS балалар ауылдары (халықаралық қайырымдылық ұйымының аббревиатурасы) кеңінен таралған. Мұндай формада бірнеше бала бір үйде «кәсіби» анамен бірге тұрады, ал бұл ана оларға тәрбие беріп, күтімі үшін жалақы алады.

Сондай-ақ Германияда ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларды қолдау жеке қорлар есебінен қаржыландырылады және жаңа отбасы табылғанша тұратын панажайлар бар.

Израильде балалар үйлері жоқ, бірақ ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап алуға кезек бар. Егер мұндай баланы туыстары қамқорлыққа алмаса, оларға жаңа патронаттық отбасы табылады.

Жаңа ата-аналарға қойылатын талаптар өте қатаң, асырап алушыларды тексеру алты айдан бір жылға дейін созылады. Екінші мәрте жетімдік, яғни асырап алынған баланы қайтару жағдайлары өте сирек кездеседі.

Фото көрнекілік үшін интернеттен алынды.