Тәңіршілердің басқалардан құнды қасиеттері қандай?

Тәңіршілдік – Орталық Азиядағы көшпенді халықтар арасында, әсіресе түркілер мен моңғолдарда тараған ежелгі діни-философиялық жүйе.

Ол көбінесе политеистік немесе шамандық ілім ретінде қабылданғанымен, оның негізінде жалғыз жоғарғы құдай – Тәңірге деген сенім жатыр.

Тәңір аспанды және жоғарғы күшті бейнелейтін құдірет болып табылады.

Тәңіршілдіктің монотеизм ретіндегі негізгі ерекшеліктері

Тәңірдің бірлігі

Тәңір – тек аспан құдайы ғана емес, бүкіл әлемді басқаратын әмбебап күш. Ол үйлесімділік, тәртіп және жоғарғы әділдікті білдіреді.

Тәңіршілдік дәстүрде Тәңір мәңгілік, құдіретті және түсініп болмайтын ұлы болмыс ретінде сипатталады.

Әлемнің бірлігі және табиғатпен үндестік

Тәңіршілдік табиғатты құдайлық жаратылыстың бөлігі ретінде қабылдап, адамның қоршаған ортамен үйлесімді өмір сүруін насихаттайды.

Жер және басқа табиғат күштері Тәңірдің еркінің көрінісі болып саналады, бірақ имамдар жиі  айтатындай жеке құдайлар ретінде қарастырылмайды.

Адам – Тәңірдің таңдаулысы

Тәңір адамға билік, бақыт және батасын береді, бірақ одан адалдық, әділдік және табиғат заңдарын құрметтеуді талап етеді.

Этикалық қағидалар

Тәңіршілдіктің басты құндылықтары – ата-бабаны құрметтеу,

игі істер жасау, әділеттілік және рухани мен материалдық арасындағы тепе-теңдікті сақтау.

Тәңіршілдікке негізделген универсалистік концепция

Тәңіршілдік өзінің үйлесімділікке ұмтылысы, табиғатқа құрметі және жоғарғы күшке сенімі арқылы универсалистік концепцияны құрайды.

Атап айтқанда:

Абсолютті Құдай – барлығының орталығы

Универсалистік концепцияда Тәңір барлық нәрсенің бастауы, яғни Абсолют ретінде қарастырылады. Оны әртүрлі діндер әртүрлі атаулармен таниды: Алла, Яхве, Брахман, Ахура Мазда.

Барлық діндер – бір шындықты түсінуге апаратын жолдар, ал олардың әртүрлілігі мәдениет пен уақыттың әсерінен туған.

Табиғат – қасиетті кеңістік

Тәңіршілдіктегі табиғатты құрметтеу индуизмдегі Дхарма, буддизмдегі бар нәрсенің өзара байланысы және зороастризмдегі жер, су мен отты қорғау идеяларымен үндеседі.

Табиғат – адам мен Құдай арасындағы байланыстың көрінісі. Универсалистік концепцияда экологияны қорғау – құдай еркіне мойынұсыну ретінде қарастырылады.

Адамзаттың рухани бірлігі

Тәңіршілдікте барша адамдар Тәңірмен байланысты және шыққан тегіне немесе ұлтына қарамастан тең.

Бұл индуизмдегі барлық жанның бірлігі (атман мен Брахман), бахаи дініндегі адамзаттың бірлігі және авраамдық діндердегі барлық адамның Құдай алдында тең екендігі туралы идеялармен үйлеседі.

Этикалық әмбебап қағидалар

Тәңіршілдік тепе-теңдік заңын сақтау, табиғат пен адамға зиян тигізбеу қажеттілігін баса көрсетеді. Бұл мынадай қағидалармен үндеседі:

Ахимса (зорлық-зомбылыққа жол бермеу, индуизм/буддизм).

Жақсылық жасау (зороастризм).

Махаббат пен мейірім (христиандық).

Рухани жол – үйлесімге ұмтылу

Тәңіршілдік адамның әлеммен және өзімен үйлесімді болуын ұсынады. Бұл буддизмдегі Орта жол және исламдағы «умма» (Құдай заңымен өмір сүретін қауым) концепциясымен үйлеседі.

Универсалистік концепция:

рухани жол – бұл Абсолютпен байланыс орнату, табиғатқа, адамдарға және өзіңе құрмет көрсету арқылы жүзеге асады.

Универсалистік концепцияның практикалық қағидалары

Бір Құдайды (Абсолютті) қастерлеу

Әртүрлі діндердің бір шындықтың көріністері екенін мойындау.

Табиғатпен үйлесімде өмір сүру

Экологиялық сананы қалыптастыруды құдайлық қызмет ретінде қарастыру.

Адамзаттың бірлігі

Әртүрлі мәдениеттер мен дәстүрлерді құрметтеу, олардың жалпы жоспарда өз орны бар екенін түсіну.

Этика және тепе-теңдік

Ішкі әлсіздіктермен күресу, қоғамға қызмет ету және өмірде тепе-теңдікті сақтау.

Рухани тәжірибелер

Табиғатта медитация жасау, Құдайға (Абсолютке) әртүрлі формаларда дұға ету, ата-баба дәстүрлерін құрметтеу және қайырымдылықпен айналысу.

Қорытып айтқанда-

Тәңіршілдік монотеистік негізі, табиғатқа деген құрметі және әр адамның рухани жолын бағалауы арқылы универсалистік концепцияға оңай енеді. Ол Құдай, адам және табиғат арасындағы үйлесімділікті насихаттайтын философия ретінде барлық діндерді біріктіретін көпір бола алады.

Қуаныш ӘЛІБЕК, дінтанушы.

Фото көрнекілік үшін интернеттен алынды.