Қазақстандағы қайта құруларға құқықтық көзқарас: Президент Тоқаев ұсынған реформаларды талдау

Жақында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауында елдің саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуының кешенді «жол картасы» ұсынылды. Құқықтық тұрғыдан алғанда, Президент ұсынған реформалар мен бастамалар оң өзгерістерді көрсетіп қана қоймайды, сонымен қатар барша халықтың қатысуына негізделген әділеттілік, заң үстемдігі және басқару принциптеріне адалдықты көрсетеді.

Біріншіден, билік тармақтары арасындағы оңтайлы тепе-теңдікті орнатуға бағытталған алдыңғы саяси реформалар құқықтық мемлекеттің негізгі қағидаты саналады. Бұл әсіресе Қазақстанның күшті Парламенті және Үкіметі бар президенттік республикаға көшуі тұрғысынан өзекті болып отыр. Бұл реформалар биліктің қызметін жүйелеп, қайшылықтардың қаупін азайтатын және заң шығарушы және сот органдарының атқарушы биліктің әрекеттерін бақылауға мүмкіндік беретін тежеу мен тепе-теңдік қағидатын ұстанатындығын көрсетеді. Мұндай жүйелік механизмдер әрдайым ашық, есеп беретін және әділ басқару құрылымын құруға ықпал етеді.

Үндеуде адам құқықтарын қорғау саласында бұрын жүргізілген реформалар да атап өтілді, бұл құқықтық және этикалық тұрғыда маңызды аспект болып табылады. Азаматтардың басқару мен шешім қабылдауға қатысу мүмкіндіктерін кеңейте отырып, Президент Тоқаев қатысу демократиясын дамытуға ұмтылысын көрсетеді. Азаматтардың мүмкіндіктерін кеңейту заңнамалық және әкімшілік процестерге әсер етіп, оларды инклюзивті, пікірталас тудыратын және сайып келгенде әділетті жолға бастайды.

Экономикалық саладағы жарияланған реформаларға келетін болсақ, жаңа экономикалық саясатта тұжырымдалған әділеттілікке, инклюзивтілікке және прагматизмге баса назар аудару экономикалық қызметті реттейтін әділ құқықтық базаны құруға байланысты екендігі түсінікті. Мысалы, Президенттің экономиканы әртараптандыру және қуатты өнеркәсіптік база құру міндеті жаңа жұмыс орындарын құруға, табыс теңсіздігін азайтуға және әлеуметтік-экономикалық құқықтарды жүзеге асырады. Егер мақсаттар сенімді құқықтық аппаратта бекітілсе, ұзақ мерзімді тұрақтылық пен инклюзивті өсуге ықпал етері сөзсіз.

Сапаның бағадан басымдығы қағидатын және рәсімдерді толық автоматтандыруды қамтамасыз ете отырып, Мемлекеттік сатып алуды жүргізу мерзімдерін оңайлату және қысқарту жөніндегі Үкімет ұсынған міндет ерекше қызығушылық тудырады. Заң тұрғысынан бұл тиімділік пен ашықтық мәселелерін шешеді, сыбайлас жемқорлық пен бюрократиялық кедергілердің мүмкіндіктерін азайтады, осылайша бизнесті жүргізу үшін әділ және бәсекеге қабілетті орта жасайды.

Қаржы секторының реформалары да маңызды. Үш сенімді шетелдік банкті тарту ниеті инвестицияларды ғана емес, сонымен қатар қазақстандық банк заңнамасы мен нормативтік актілерді жетілдіруге алып келетін озық әлемдік тәжірибеге жетелейді. Мұндай «нормативтік қарар» жергілікті стандарттарды халықаралық деңгейде танылған нормалар мен заңдарға сәйкес етіп жақсартатын қабілетке ие.

Қазақстан Президентінің Жолдауында салық салу мәселелері де қаралады және салық жеңілдіктерінің көлемін қысқарту және салық органдары мен салық төлеушілердің өзара іс-қимылының сервистік моделіне көшу ұсынылады. Бұл ұсыныстар салық төлеушілерге құқықтық айқындық, әділеттілік және тең көзқарас қағидаттарымен үндеседі, осылайша фискалдық саясаттың құқықтық негізін нығайтады.

Әлеуметтік инфрақұрылымға келетін болсақ, Президент көптеген мектептер мен медициналық мекемелерді, әсіресе ауылдық жерлерде салу қажеттілігін атап көрсетеді. Құқықтық мандат шеңберінде тұжырымдалған бұл міндеттеме барлық азаматтар үшін білім беру мен денсаулық сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі конституциялық уәделердің орындалуына ықпал етеді, бұл мемлекетке әлеуметтік әділеттілік саласындағы өз міндеттемелеріне көбірек сәйкес келуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, атом электр станциясын салу мүмкіндігі туралы жалпыұлттық референдум өткізу ниеті тікелей демократияға және оның құқықтық салдарына құрмет көрсетеді. Референдум өткізу ұжымдық шешімдер қабылдауға ықпал етіп қана қоймай, АЭС салу мен пайдалануды реттейтін кейінгі заңнамалық базаны заңдастырады.

Қорытындылай келе, Президент Тоқаевтың елдегі жағдай туралы үндеуінде құқықтық тұрғыдан анағұрлым теңдестірілген, әділ және инклюзивті қоғам құруға қабілетті болып көрінетін бірқатар ұсынылған реформалармен нығайтылған Қазақстанның болашағы туралы ойластырылған және жан-жақты көзқарас байқалатынын атап өткен жөн. Бұл реформаларды жүзеге асыру түпкілікті сынақ болатынына қарамастан, ұсынылған бастамалар елдің дамуының перспективалы құқықтық және этикалық траекториясын белгілейтіні сөзсіз.

Ричард Биннс (Ұлыбритания)
30 жылдан астам уақыт бойы жетекші халықаралық заң фирмасында заңгерлікпен айналысқан құқық қорғаушы